Þróun lýðræðishugmynda

Ég ímynda mér að fyrsti vísir að síðari tíma lýðræði hafi sprottið af óánægju með slæma kónga – fólk hafi viljað góðan kóng. Alla vega hefur það verið sterkt í lýðræðishugsuninni að þetta snúist um réttinn til að velja ráðamenn. Lengst af hefur fólk ekki ætlað sér að stjórna sjálft, heldur viljað velja sér góða forystumenn sem síðan sæju um það verkefni að stjórna landinu (eða sveitarfélaginu).

Vegna sífelldra vonbrigða með útkomuna hefur komið upp sú skoðun að það sé sami rass undir öllum stjórnmálamönnum og undirliggjandi markmið þeirra sé að verma valdastólana. Þá hefur það orðið rökrétt afleiðing að fólk vilji einfaldlega taka málin í sínar hendur, ekki sé nóg að velja milli pakkatilboða stjórnmálaflokkanna á fjögurra ára fresti, við verðum sjálf að fá að kjósa beint um öll stærstu mál.

Í þessum hugmyndum felst vitaskuld að lýðræði snúist fyrst og fremst um val en ekki hvernig samræða eigi að vera til þess að hægt sé að vega og meta upplýsingar og ná ígrundaðri niðurstöðu.

Þegar við nú erum að endurmeta gildi og starfshætti þjóðfélagsins í heild held ég að það sé afar mikilvægt að skoða minnst þrennt:

o       Hvernig stöndum við að því að velja forystumenn?

o       Hvernig ferli notum við til að fá niðurstöðu í mikilvæg mál?

o       Hvernig getum við öll sem samfélag aukið og þroskað almenna þátttöku í samráði um þjóðfélagsmál?

 

 

Lýðræðisleg umræða

Það er iðulega talað um lýðræðislega umræðu – alltaf á jákvæðum nótum, að hennar sé þörf og þvíumlíkt. En ég hef voða lítið heyrt um hvað þetta fyrirbæri sé. Hvenær er umræða lýðræðisleg og hvenær ekki? Hvers vegna skortir á lýðræðislega umræðu á tímum upplýsinga og tjáningafrelsis?

Líklega er umræða ekki mjög lýðræðisleg ef hún einkennist af yfirgangi, skoðanakúgun eða þöggun. Kannski er ekki nóg að allir tjái sig. Sennilega hefur umræða ekki mikið lýðræðislegt yfirbragð nema hún sé einhvers konar samtal.

Ætli svarið sé ekki að það vanti lýðræðislega hlustun ...

Er lýðræði hnefaréttur?

Kofi Annan hálf sjokkeraði vesturlandabúa þegar hann sagði að í Afríku væri rík lýðræðishefð og Afríkubúar hefðu margt fram að færa sem snerti sanna merkingu og anda lýðræðis. Það felst nefnilega fleira í lýðræði en að meiri hluti ráði.

Því er ekki að neita að stundum líður manni eins og lýðræði sé fínna orð yfir hnefarétt – sá sterkari ræður.  Vinnulag og orðfæri miðast við keppni og baráttu (sigur og tap, standa vel að vígi, standa höllum fæti o.s.frv.). Frambjóðendur eru gerendur sem eiga að manipulera almenning til að kjósa sig. Almenningur á takmarkað val – sjaldnast er hægt að velja fólk, aðeins hópa atvinnupólitíkusa.

Þarna finnst mér fjórða valdið – fjölmiðlarnir – bera gríðarlega ábyrgð. Þeir njóta þess að gera kappleiki úr öllu. Óbeinu skilaboðin eru þau að venjulegu fólki henti afþreying, vitræn umræða sé þung og aðeins fyrir fagfólk og sérvitringa. Þetta gerist þrátt fyrir að formleg menntun sé meiri en nokkru sinni og möguleikar í miðlun sömuleiðis. Þrátt fyrir tal um upplýsingu og víðsýni er lítið gert til að glugga út fyrir pólitískan rétttrúnað augnabliksins.

Hvað með samstarf og samráð? Hvar er auðmýktin gagnvart framtíðinni og örlögum þjóðarinnar? Því þar liggur ábyrgðin.

Þið sem lesið ensku, kíkið endilega á þessa fallegu grein eftir Kofi Annan.

http://www.un.org/News/ossg/sg/stories/articleFull.asp?TID=28&Type=Article

 

Sjálfstæði skólastarfs

Fólk heldur áfram að togast á um hvað megi eða megi ekki gera innan skóla. Umræðan snýst mikið um hvort trúarbrögð séu jákvæð eða neikvæð.

En er ekki sjálfstæði skólanna aðalatriðið? Að enginn skoðanahópur eigi opinn aðgang inn í skólana – og að sveitarstjórnarmenn treysti fagfólki skólanna til að meta hvort og í hvaða tilvikum vel fari á að fá gesti í heimsókn í tengslum við námið eða fara í vettvangsheimsóknir.

Ég var svo hrifin af einu innleggi við eldri færslu hjá mér um málið, að mig langar að taka hana hér inn. Þar segir um heimsóknir og vettvangsferðir:

Aðallega held ég að það væri mun athyglisverðara fyrir börnin heldur en að kennarar þylji upp einhverjar staðreyndir. Og hvers konar staðreyndir eru það? Í trúarbragðasögu í menntaskóla fékk ég ýmsar staðreyndir um klæðaburð presta og hvað hverjir borðuðu og borðuðu ekki.

Kjarni trúarbragða er nú almennt ekki efnislegs eðlis og mér fyndist áhugaverðast að þeir sem vita best útskýri: Það er miklu áhugaverðara að heyra slökkviliðsmann greina frá starfi sínu en að kennarinn útskýri starfið. Það er miklu áhugaverðara að fá Malavíbúa til að segja frá Malaví heldur en íslenskan kennara.

Íslendingar eru svo logandi hræddir við trúarbrögð, af hverju? Þarf ekki bara að vanda til verks og passa undirbúning. Kennari útskýri vel áður en gestir koma í heimsókn að ekki hafi allir sömu lífssýn. Þarf ekki frekar að kenna börnum að vera gagnrýnin heldur en að passa að það komi enginn til að „heilaþvo þau“?

Á landsbyggðinni eins og í öðrum landshlutum :)

„Auðvitað verður að skera niður, líka á landsbyggðinni eins og í öðrum landshlutum.“  Þetta gullkorn hraut af vörum ráðherra á fundi sem ég sótti í gærkvöldi.

Hverjir ætli séu helstu landshlutar á Íslandi?     Jú auðvitað var þetta mismæli en stundum eru mismæli leið óritskoðaðra viðhorfa upp á yfirborðið. Nú bíð ég eftir að hann láti verkin tala – og vona að verkin mismæli sig ekki.

Jöfnuður - eining - og þó fjölbreytileiki

Maðurinn minn á sér uppáhaldsklausu sem hann hefur gert að sinni heimspeki. Hann segist hafa þetta eftir Einstein:

Því eldri sem ég verð, þeim mun meira aðhyllist ég jöfnuð, því munurinn á þeim sem minnst veit og þess sem mest veit er svo óendanlega lítill miðað við það sem við vitum ekki.

 Helgirit bahá’í trúarinnar gefa þetta sjónarhorn:

Ó mannanna börn! Vitið þér eigi hvers vegna vér sköpuðum yður öll af sama dufti? Til þess að enginn skyldi upphefja sig yfir annan ...

Í menningu okkar höfum við gert of mikið af því að hugsa lóðrétt í einhvers konar goggunarröð eða virðingarstiga. Ef við sem manneskjur náum ekki að virða fólk sem jafningja þrátt fyrir að það sé ólíkt og búi við ólíkar aðstæður, hvernig getum við þá reiknað með að kerfi sem er búið til og starfrækt af fólki, geri ekki líka mannamun?

Raunar eru áhrifin í lífinu einhvers konar hringferli, við verðum fyrir áhrifum og höfum svo aftur áhrif. Ef okkur tekst að  búa til traustan lagaramma sem endurspeglar göfug lífsviðhorf, getur það haft áhrif á hvaða viðhorf og gerðir verði viðurkennd í framtíðinni.

Sannsögli - undirstaða mannlegra dygða

Hann pabbi minn talaði stundum um það hvað gömlu konurnar hefðu lagt mikið verk í það að kenna börnum að segja satt. Aðal kennslutækið var heiður. Það væri svo lítilmannlegt að segja ósatt. Vanþroski fólst ekki aðallega í að gera mistök heldur ekki síður í að reyna að breiða yfir þau – og verst af öllu var að kunna ekki að skammast sín.

Sannsögli er ekki einangrað fyrirbæri, hún er undirstaða annarra dygða. Heiðarleiki er ekki aðeins það að fara að lögum heldur að virða sannleikann, forðast feluleik og blekkingar í öllum myndum – líka gagnvart sjálfum sér. Þegar okkur finnst við hafa lítil áhrif á þjóðfélagið, munum þá að við greiðum atkvæði víðar en í kjörklefanum. Við greiðum t.d. atkvæði gegn heiðarleika ef við veljum nótulaus viðskipti.

Við berum öll ábyrgð á samfélaginu enda erum við samfélagið. Þótt við getum ekki ráðið miklu um heildina ættum við í það minnsta að reyna að tjónka við okkur sjálf. Það er mikil freisting að skrökva pínulítið að sjálfum sér. Það er þess vegna góður upphafspunkturað byrja á að reyna að vera ærlegur við sjálfan sig. Þannig getur okkur lærst að vera líka heiðarleg við aðra.

Kynning eða áróður

Það hefur áður komið fram að ég er bahá’íi og kynntist þeirri trú fyrir tæpum 40 árum. Það er sífellt fróðlegra fyrir mig að átta mig á því hvernig viðhorf trúarinnar hafa síast inn á þessum tíma. Þar á meðal eru viðhorf mín til kosninga.

Í bahá’í trúnni er hvorki viðhaft framboð né kosningaáróður. Hluti af lýðræðishugmyndinni  er virðing fyrir sjálfstæðri hugsun og því ætti ekki, hvorki opinskátt eða með ísmeygilegum aðferðum að reyna að hafa áhrif á hvað fólk vilji kjósa.

Það að fólk sé algjörlega látið sjálft um að velja hverja það vill kjósa, gerir kjósandanum að vissu leyti erfitt fyrir. Þegar ekki er neitt framboð er kjörskráin sjálf í rauninni eini listinn yfir þá sem eru í kjöri. Kjósandinn þarf því einn og hjálparlaust að velja það fólk sem hann treystir til að vinna fyrir samfélagið. Hann neyðist til að hugsa sjálfur

Hvernig er þetta hægt? Jú leiðsögnin er m.a. þessi:

Þess vegna ber ...að hugleiða án minnsta votts ástríðu og fordóma og án nokkurs tillits til efnislegra kringumstæðna nöfn þeirra einna, sem best fá sameinað nauðsynlega eiginleika óvéfengjanlegrar hollustu, óeigingjarns trúnaðar, vel þjálfaðs huga, viðurkenndra hæfileika og þroskaðrar reynslu.

 

Kjósandinn ætti að velja úr hópi þeirra sem hann telur hæfa til þjónustu, með viðeigandi hliðsjón af öðrum þáttum eins og aldursdreifingu, margbreytileika og kyni. Kjósandinn ætti að taka ákvörðun sína að lokinni vandlegri yfirvegun í langan tíma áður en kosningar hefjast.

Í tilviki kosninganna til stjórnlagaþings er ekki um langan tíma að ræða og við getum heldur ekki kosið það fólk sem við þekkjum og treystum best ef það er ekki formlega í kjöri. Því stöndum við frammi fyrir því að kjósa fólk sem við þekkjum ekki.

Ég geri mér þess vegna grein fyrir því að það er marklaust að vera í kjöri ef fólk hefur engan aðgang að upplýsingum um mig. Ég vil þess vegna reyna að vera dugleg að blogga svo að fólk geti fengið einhverja innsýn í hver ég er, hvers konar manneskja og hvernig ég hugsa.

Mér er ekki kappsmál að verða kjörin á stjórnlagaþingið, satt að segja stendur mér nokkur ógn af verkefninu. Hins vegar fellst ég á að til þess að skapa betra samfélag verðum við öll á einhvern hátt að stíga út úr þægindahring okkar. Óski fólk eftir þjónustu minni verð ég einfaldlega að gera mitt besta.

 

Kynning vegna stjórnlagaþings

Loksins dreif ég í því í gær að senda Svipunni og fleiri miðlum upplýsingar um mig vegna stjórnlagaþings. Kynninguna má sjá á slóðinni

http://www.svipan.is/?p=14632

 

 

Landsbyggðin er kona

„Staður konunnar er á bak við eldavélina“ var einu sinni frægt mismæli.  Sem betur fer er búið að finna upp kynjagleraugu og nú kunna flestir einhver skil á því hvernig orðræða getur átt ríkan þátt í mismunun. Barátta kvenna við að komast upp að hlið karla varðandi virðingu og þátttöku á ólíkum sviðum samfélagsins var, er og verður háð í heimi hugmynda og tilfinninga. Allt sem við segjum og gerum byggist nefnilega á hugmyndum okkar, skilningi og lífsviðhorfum. – Við getum lært mikið af áratuga vinnu á þessu sviði.

Bent var á að það byggðist á huglægu mati hvernig störf og hlutverk kvenna væru metin lægra en störf karla og þetta átti við á vinnumarkaði, inni á heimilinum og í félagslífi. útskýrt hefur verið að kvennamenning hafi verið öðru vísi en menning karla en ekki endilega minna virði.

Því hefur verið haldið fram að gangverk fordómanna sé alltaf hið sama. Fljótt á litið sýnist mér í það minnsta að vel megi bera saman stöðu kvenna fyrir einhverjum áratugum og stöðu landsbyggðarinnar nú. Þéttbýli er normið – dreifbýli er frávik. Staður landsbyggðarinnar á að vera í frumatvinnugreinunum fiskvinnslu og landbúnaði. Hlutverk eða verkefni sem talin eru „þróaðri“ eiga þar ekki heima. Það þarf tvo háskóla sinn hvors vegar við flugbrautirnar í Vatnsmýrinni en slíkar stofnanir ætti helst ekki að starfrækja á landsbyggðinni. Það er tímaskekkja að hafa sjúkrahús á landsbyggðinni og börn ættu ekki að fæðast þar. Þeim ætti hvergi að vera óhætt að koma í heiminn nema í Reykjavík.

Mig langar að taka sanna dæmisögu: Þegar þjóðahátíð var haldin í Bolungarvík fyrir um áratug var boðið fjölda fólks frá höfuðborgarsvæðinu sem kom á einhvern hátt að þjónustu við aðkomufólk á Íslandi. Þingmenn kjördæmisins höfðu lagt fram þingsályktunartillögu um stofnun nýbúamiðstöðvar á Vestfjörðum og Páll Pétursson félagsmálaráðherra tilkynnti á hátíðinni um stofnun slíkrar stofnunar. (http://www.mcc.is/) Undir ræðu Páls fór kliður um sætaröð boðsgestanna að sunnan sem ekki leyndu gremju sinni.

Ég átti síðar samtal við mæta konu sem sagði að þótt okkur sem stæðum að þessu starfi hér á Vestfjörðum gengi eflaust gott eitt til, þá yrði árangurinn annar. Þetta væri vísasti vegurinn til að svæfa málaflokkinn. Stofnun sem sett væri niður úti á landi fengi aldrei samsvarandi fjármagn og ef hún væri í Reykjavík, hún yrði því til lítils gagns. Það yrði að segjast eins og væri, að ráðamenn myndu aldrei hlusta með sömu respekt á fulltrúa stofnunar á landsbyggðinni og ef hún væri í Reykjavík! – Þessi kona hafði atvinnu af jafnréttismálum.

Ég er nú svo gömul að ég man orðrétt þessa sömu umræðu í kynjapólitíkinni; það borgaði sig ekki að hafa konur í forsvari, félaga, fyrirtækja eða stofnana vegna þess að það yrði ekki hlustað á þær af sömu respekt og karla, hversu hæfar og frambærilegar sem þær væru.